O dönemde bir kadın ressamın nü çalışması hoş görülmezken, hele ki erkek modelde nü çalışması papalık tarafından yasaklanmışken, Artemisia yasak dinlemez

Yunan mitolojisindeki sanat tanrıçası Athena, bir kadın. Oysa Athena’dan günümüze, sanat tarihinde, kadın sanatçılar yıllar boyu hep azınlıkta kalmış ve yeterince varlık gösterememiştir. Zanaatkar olarak kabul görmelerine rağmen, sanatçı unvanına layık görülmemiş, kısa süreli başarılarla yetinmek zorunda kalmış, isimlerini sanat tarihi kitaplarına kalıcı harflerle yazdıramamışlardır. Yine de bunun istisnaları yok değildir. Erken Barok döneminin önde gelen ressamlarından biri olan Artemisia Gentileschi de, bu yazı dizisindeyer alan istisnalardan bir diğeri.

İtalya’da, Rönesans döneminin sona erip Barok dönemin başladığı 1600 yıllarınınbaşı. Artemisia, Romalı bir ressamolan Orazio Gentileschi’nin kızı. Annesi, Artemisia daha 12 yaşında bir çocukken ölür. Babasının atölyesinde resim, sanatve sanatçı kalabalığıyla iç içe büyür Artemisia. Babasından aldığı yetenek ve bilgilerle oluşur resme bakış açısı. Meraklı, dikbaşlı ve tutkuludur, hem hayata hem de resme karşı… Artemisia, 16 yaşına geldiğinde babasının yeteneğine ve resim bilgisine sahiptir. Babasının aldığı siparişleri beraber tamamlarlar. 

Ben, Kadının Düşüncelerini Resmetmek İstiyorum

Aynı dönem Barok ressamlarından Caravaggio’nun “Judith ve Holofernes” adlı resmini gördüğünde hayal kırıklığına uğrar Artemisia. “Judith ve Holofernes” İncil’de geçen bir temadır. Hikayeye göre Judith, kendi ülkesine saldıran Babil ordusu komutanı General Holofernes’i, cazibesini kullanarak sarhoş eden ve sonra başını keserek öldüren bir kadındır. Artemisia, Caravaggio’nun Judith kahramanını çok pasif ve duygusuz bulur. Boğazını keserek bir erkeği öldüren kadının yüz ifadesini ve duruşunu gerçekçi bulmaz ve Caravaggio’nun, bir kadının ruh haline odaklanamadığını düşünür. Ve kararını verir. "Ben, Kadının Düşüncelerini Resmetmek İstiyorum"

Agostino Tassi

Artemisia, 17 yaşına geldiğinde başınabuyruk ve resim tutkusu ile dopdoludur. O dönemde bir kadın ressamın nü çalışması hoş görülmezken, hele ki erkek modelde nü çalışması papalık tarafından yasaklanmışken, o yasak dinlemez. Çiçek ve natürmorta yönelen dönemin diğer kadın ressamlarının aksine, tüm hayatı boyunca insan motifli dinsel ve mitolojik konuları işleyecektir. Babasının ressam arkadaşı olan Agostino’dan, babasının ona öğretemediği ve barok dönemi resimlerinde iyice önem kazanan perspektif dersleri almaya başlar. Artemisia’nın tutkulu ve dik başlı kişiliği, ondan 15 yaş büyük olmasına ve hayatında birçok kadın olmasına rağmen, Agostino’yu etkiler. Artemisia, her günü birlikte çalışarak geçirdikleri Agostino’nun stüdyosuna, yağmurlu bir günde kalbi çarparak gelir. Agostino’yu kendine yarı çıplak poz vermesi için ikna etmiştir. Kendi “Judith ve Holofernes”i için eskiz çalışacaktır. Tüm yolu koşarak stüdyoya gelir. Heyecanla kapıyı açtığında, Agostino ile kapının ardında yüz yüze gelirler. Artemisia nefes nefesedir, Agostino ise, tutkulu bakışlı. Bakışları ve nefesleri birbirine karışır…

Dava bittiğinde Artemisia 19 yaşında, fakat içi acılarla doluyaşlı bir kadındır

Tecavüz Davası

Agostino ile kızı arasındaki yakınlaşmayı öğrenen baba Orazio, Agostino’ya, kızı ile mutlaka evlenmesi gerektiğini söyler. Fakat bilmediği şey; Agostino’nun evlenemeyeceği, çünkü karısını çoktan terketmiş bile olsa hala resmi olarak evli olduğudur. Bunun üzerine baba Orazio, Agostino’ya tecavüz davası açar. 7 ay süren dava hem Artemisia’yı, hem de Agostino’yu çok yıpratır. Agostino, mahkemede Artemisia’y ısevdiğini söylese de, Artemisia kendini aldatılmış hisseder. Bu yüzden Agostino’yu ve bu davaya kendisini sürükleyerek aşağılanmaya maruz bıraktığı için babasını, hayat boyu affetmeyecektir. Dava bittiğinde Artemisia 19 yaşında, fakat içi acılarla dolu yaşlı bir kadındır. Agostino ise hapsedilir. Artemisia, Agostino’yu bir gece vakti, nöbetçiye rüşvet vererek hapiste ziyaret eder. Bu birbirlerini son görüşleri olacaktır.

Formalite Evlilik

Büyük skandala neden olan dava bittikten sonra, Artemisia Roma’da kalmak istemez. Çünkü herkes, sokakta onu göstermektedir. Formalite bir evlilik ile Floransa’ya gider. Kocası Pietro da bir ressamdır. Çeyizi için onunla evlenmiştir. Formalite evlilik, bir dönemliğine mutluluğa dönüşür ve bir kızları olur. Artemisia, Floransa’daki Academia DelDisegno ‘nun (Tasarım Akademisi) ilk kadın üyeliğine kabul edilir. Eserlerini satarak sanatıyla para kazanan ilk kadın ressamlardan biri olur. Kocasının henüz kabul edilmeye yeterli görülmediği ve Artemisia’nın gölgesinde kalmasına sebep olan Akademi üyeliği sebebiyle, evliliğinde sorunlar baş gösterir. Pietro evi terk eder.

Sanatın Çağrısı

Floransa’da bulunduğu süre, Artemisia’nın sanatı açısından çok verimli olur. Akademinin ilk kadın üyesi olur, Medici ailesinin desteğini kazanarak, onlar için birçok sipariş resim yapar. Michelangelo adına yapılan “Hatıra Galerisi” tavanına “İnclinazione”yi resmeder. Michelangelo’nun yeğeni ve Galileo Galilei ile hayatı boyunca sürecek dostluklar kurar.

Boyun Eğmeyen, Kararlı ve Güçlü Kadın

Artemisia’nın, aynı temaları işleyen erkek ressamlardan farklı bir bakış açısına sahip olduğu, tüm eserlerinde kendini belli eder. Resimlerindeki kadın kahramanlarını, çaresiz, kurban edilmiş ve savunmasız değil; boyun eğmeyen, kararlı ve güçlü göstermiştir. Birçok erkek ressamın yaptığının aksine, eserlerindeki kadın kahramanları, erotik çağrışımlar uyandırmayacak şekilde resmetmiştir. Birden fazla kez resmettiği “Judith” kahramanı, cesurca kurbanının boynunu kesmekte, utancından kendini öldürmesi beklenen “Lucretia”, eline bıçak almasına rağmen, bıçağı kendine doğrultmamakta,“Kleopatra ve Yılan” resminde ise, Artemisia, yılanın diş izini Kleopatra’nın vücuduna çizmeyerek, yılanın Kleopatra’yı ısırmasına razı olmadığını göstermektedir. Kısacası, kendini kurban etmesi istenilen ve beklenen kadınları, kurban durumundan çıkararak, edilgen değil etken bir pozisyonda resmetmiştir. O dönemde bir kadının çıplak modelle çalışması uygun görülmediğinden, resimlerinin çoğunda model olarak kendisini kullanmıştır.

İntikamın öyküsü

En ünlü eserlerinden biri olan “Judithve Holofernes” te, Judith olarak kendi yüzünü, boğazını kestiği erkek Holoferne solarak ise, Agostino Tassi’nin yüzünü resmetmiştir. Floransa Uffizi Galerisi’nde sergilenmekte olan bu yapıt, 400 yıl öncesinden günümüze ulaşan bir intikamın öyküsüdür.17 yaşındayken yaptığı ilk ve yine en ünlü tablolarından biri olan “Susanna ve Yaşlılar” da ise, çıplak ve belki de gençliğinin verdiği savunmasızlık yüzünden kendini çıplak hisseden genç kadını, taciz edici bakışlarla rahatsız eden erkeklerden birinin yüzü olarak babası Orazio’yu, daha genç olan diğerinde ise Agostino Tassi’yi kullanmıştır. Artemisia’nın bilinen 34 adet tablosu vardır. Resimlerinde şiddet unsuruna fazlasıyla yer vermesi, genç yaşında yaşadığı travma ve mahkemenin izleri olarak yorumlanmaktadır. Roma, Floransa,Venedik, Napoli, Cenova ve İngiltere’de yaşamıştır. Mezarının nerede olduğu bilinmemektedir.

sebnemragiboglu@altinsehiradana.com