İflas eden baba 1837’de Finlandiya’ya, arkasından da St. Petersburg’a göçer. Burada Türkler ile Ruslar arasında devam eden Kırım Savaşından yararlanarak yeniden zengin olur. Bu zenginliğinin kaynağı silah, daha çok da mayın üretmesidir. Hatta , ta Adana’dan Toros Dağlarından tüfek dipçiği yapmak üzere ceviz ağacı getirttiği bilinmektedir.

 

110 yıldır adına dünyanın en saygın bilim, sanat ve barış ödülleri verilen bir bilim adamını anlatmayı hedeflediğimiz yazımıza
böyle bir öyküyle girmemizin nedeni, Alfred Nobel’in tüm ailesinin patlayıcı-yanıcı maddelere (ve tabi ki savaşa) karşı eğiliminin olduğuna işaret koymak içindir. Alfred zaten bu yüzden (patlayıcıları öğrensin diye) kimya tahsiline gönderildi. Ancak
onun kimya dışında edebiyat, dil ve tiyatro gibi alanlara da ilgisi vardı.

 

Paris’teki bu tahsili sırasında Alfred Nobel çok şiddetli bir patlayıcı olan “Trinitrogliserin - TNT” ile tanıştı. Ama sanılanın aksine dinamitin ana maddesi
olan bu sıvıyı kendisi değil, İtalyan Ascanio Sobrero bulmuştur. Alfred ise, sadece en ufak sarsıntıda şiddetle patlayan bu sıvının nasıl güvenle taşınabileceğine kafa yormuştur. Çünkü bu patlayıcının, eğer taşınabilirse çok para edebileceğini mayın ticareti nedeniyle yeniden zengin olan babasından bilmektedir. İşte bugüne kadar milyonlarca insanın hayatını söndüren “Dinamit” böyle bir psikoloji içinde keşfedilmiştir. Kieselguhr isimli bir emici ile toprağa TNT’yi emdirerek taşımayı öğrenen Alfred Nobel, bundan sonra “Dinamit Kralı” olarak anılmaya başlamıştır.

 

Ancak dinamitin öldürdüğü ilk kişi Alfred Nobel’in son kardeşi Emil’dir. Çalışmalarını kardeşleriyle ortak yürüten Nobel’in Stockholm’de açtığı araştırma laboratuarında bir gün büyük bir patlama olmuş ve bu patlamada çok sevdiği kardeşi Emil Nobel ölmüştür(1863). Üstelik bu patlama tek de değildir. Bunu daha şiddetli patlamalar takip edince Alfred Nobel’in Stockholm’de araştırma yapması yasaklanmış, o da laboratuvarını Paris yakınında bir yere taşıyarak, inatla araştırmalarına devam etmiştir. 1864 yılında da TNT’ nin güvenli taşınma biçimi olan dinamiti icat etmiştir.

 

 

Dinamit aileye çok para kazandırmış ama Nobel Ailesi’nin asıl zenginlikleri petrole dayanıyor. Dinamit ise onları petrole ulaştırmış. İsterseniz burada biraz geriye gidip kısaca petrolün tarihine bakalım. Eski Mısırlılara kadar giden tarihine rağmen, ilk kez 1800’ lü yılların ortasında Amerika’nın Pensilvanya Eyaleti’nde tuz kayalarının kenarından sızan petrol, “Kaya Yağı” ismiyle piyasaya sürülüyor. Abraham Gesmer isimli girişimci bunu önce eczanelerde “baş ağrısı ilacı” olarak satıyor, ancak sonradan yanıcı özelliği keşfedilerek aydınlatma için kullanılmak üzere patenti alınıyor. Ünlü Rockfeller, Rock Oil (Kaya yağı) Company ismiyle petrol ticaretine başlıyor (1872). Petrolün çok önemli bir enerji kaynağı olduğunu ilk görenlerden biri de Nobel Ailesi… Ludwig ve Robert Nobel o zaman Rusya sınırları içinde olan Bakü’de araştırmalar yapıyorlar. Bakü’de Ateşgah denilen bir Zerdüşt tapınağında, toprağın yüzlerce yıldır kendi kendine yandığını ve ateşin hiç sönmediğini görerek, halkın burada Kaya Yağı’nı (Azerilerin deyimi ile “Neft” i) bildiğini fark ediyorlar. Ve böylece Pensilvanya’dan sonra dünyanın ikinci petrol yatağı üretime başlıyor.

Nobel Ailesini Dinamit Zengin Ediyor
Ancak ailenin elinde dinamit gibi bir buluş olması onları bir anda Amerika’nın önüne geçiriyor. Çünkü dinamiti kullanan Nobel’ler petrol aramasında daha başarılı oluyorlar. Ayrıca ilk petrol taşıyan tankeri ve ilk kez petrol boru hatlarını kullanarak çıkardıkları petrolü tüm dünyaya pazarlayabiliyorlar. Sonra fakir yaşayan Azerilere rağmen, gelsin paralar…

Alfred Nobel, tüm ailede var olan paranmkazanma hırsına rağmen, duygusal bir yapıya da sahip. Hırs ve hümanizm arasında mücadele ettiğini ve birçok kez duygusal travmalara maruz kaldığını biliyoruz. Zannederiz ki en önemli travması da kardeşi Emil’in kendi laboratuvarında can vermesidir. Ancak Emil’in ölümünden kendini sorumlu tutarak vicdan azabı çeken Alfred, buluşunun yok ettiği binlerce insan karşısında aynı azabı duymuş mudur, bilemiyoruz. Onun; “Dinamiti buldum ki dünyadaki bütün ordular birbirlerini havaya uçursun ve dünya askersiz kalsın!” şeklindeki sözünü iki farklı şekilde yorumlayıp onu çelişkili ifadelerle anlatanlara rastlamak mümkün. Ancak bizce bu sözler, orduların yok olmasıyla özlenen barışın geleceği gibi bir savunma mekanizmasının yarattığı düşünsel korunmaya benziyor.

 

 

Alfred Nobel’in duygusal travması sadece Emil’in ölümü olmasa gerek. Babasının iki defa iflas etmesi, aşık olduğu kızların kendisini terk etmesi veya aldatması da önemli. Bu sonuncusu muhtemelen evlenememesine ve çocuk sahibi olamamasına, dolaylı olarak da biriktirdiği serveti Nobel Ödülleri için harcamasına neden olmuş olabilir.Kanıtlanamayan bir iddiaya göre de Matematik dalında ödül vermemesi, sevgilisinin kendisini bir Matematikçi ile aldatması sonucuymuş.

 

 

Yukarıda bahsettiğimiz gibi Emil’in ölümünün yarattığı vicdan azabı bunda rol oynamış olabilir. Ayrıca çocuk sahibi olmadığı için servetini bırakacak bir kişinin olmaması da bu kararında etkin olabilir. Ama herhalde en etkili olanı kendisi ölmeden ölüm haberini okumasıdır.

1888 yılında ağabeyi Ludwig Nobel öldüğünde, gazeteler haberi yanlışlıkla Alfred’in öldüğü şeklinde yorumlar. Üstelik başlıklar hep “Ölüm Taciri Öldü”şeklindedir. Bu yanlışlık Alfred’e kendisi öldüğünde arkasından nelerin söylenebileceği konusunda bir ipucu olur. Duygusal yapısı ağır basar ve bu yargıyı değiştirmek için çözüm arar. Beyin kanamasından ölmeden bir müddet önce bir parşömen yaprağının yarısını kopararak yazdığı ve 4 şahide imzalattığı vasiyetnamesinde,33 milyon kronluk servetini Kimya, Fizik, Tıp, Edebiyat ve Barış alanında adına bir ödül verilmek üzere bir fona bağışlar. Ödül bu fonun faiz getirisiyle verilecektir. Öykümüz; Alfred Nobel’in 10 Aralık 1896 tarihinde, ardında unutulmuş birçok ölüyü ve Nobel Ödülü sayesinde unutulmayan birçok bilim insanı ve sanatçıyı bırakarak vefat etmesiyle biter. Şunu unutmamalıyız ki, dinamiti o bulmasaydı muhakkak başka biri bulacaktı. Acaba o bulan her kimse, adına bilim veya sanat ödülü verilmesini sağlar mıydı?